Respecteier dien taal….. (nr. 35)
Een b met een streepje: ƀ? Een gestreepte b dus??
Als u goed kijkt, dan ziet u inderdaad de letter b met een streepje. Ja, dat is de zogenaamde gestreepte b.
Een voor ons onbekend teken. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat het niet bestaan heeft. Nu, dat is wel het geval: in het (Oud-) Germaans namelijk. Dat mag dan wel het geval geweest zijn, maar wat heeft dat nou met het Sittards van nu te maken? Och, wellicht meer dan u denkt….
Het probleem zit ‘m namelijk in de uitspraak. Dit teken wordt ongeveer uitgesproken als een combinatie van een brede b en een w. In o.a. het Spaans komt deze combinatie nog voor, maar niet de ƀ. Zo zegt men niet Valencia (met een v dus), maar een vorm van de b en de w/v samen.
In de taalhistorie heeft dit teken met zijn bijzondere uitspraak zich niet kunnen handhaven. Het heeft zich gesplitst in twee aparte tekens, nl. een b en een v/f. in het Duits gaat de voorkeur uit naar de b, in het Nederlands naar v/f. Maar zult u zich terecht afvragen: “Wat heeft dat nu met ons Sittards te maken?”
Laten we de feiten voor zichzelf spreken aan de hand van een aantal voorbeelden.
Duits Sittards Nederlands
Lieb leif/leive lief/lieve
Glauben geluive geloven
Dieb(e) deif/deive dief/ dieven
Taube doef/doeve duifduiven
Schreiben sjrieve schrijven
Beben baeve beven
Oben baove boven
Serbien Servië Servië
Graben gaeve geven

Knoblauch knoflouk knoflook
Kalb /Kälber kawf/kawver kalf/ kalveren
Loben -.-.-.- loven
Halb(e) hawf/hawve half/halve
Weib/ Weiber wief/wiever wijf/ wijven
Räuber ruivesj rover (-s)
Sterben sjterve sterven
Bleiben blieve blijven
Sterben sjterve sterven
Herbst herfs herfst
Übel (euvel) euvel
Ab- af- af-
Nebel nevel nevel
Leben laeve leven
Abteilung aafdeiling afdeling

Wat ons opvalt, is het gegeven dat het Sittards niet aansluit bij het Duits. En dat zou men nu mogen verwachten. Want o.a. Sittard behoorde eeuwenlang tot het hertogdom Gülick/ Jülich. De officiële taal in dit gebied was het (Mittel-) Hochdeutsch, dat vrijwel geen invloed heeft uitgeoefend op onze dialecten. Hoe zou dat gekomen zijn? Blijkbaar was de afstand tussen de officiële taal en de taal van de burgers zo groot dat deze de dialecten niet of nauwelijks heeft kunnen beïnvloeden. We moeten ons hierbij realiseren dat er tussen die “bovenwereld” en het volk weinig contacten waren. Onderwijs was er niet of nauwelijks, een algemene leerplicht bestond niet en media zoals wij die nu kennen, waren eveneens volledig onbekend.
Heeft het Sittards de v/f-vormen dan overgenomen van het Nederlands? Dat lijkt een voor de hand liggende conclusie te zijn. Maar dat is zeker niet het geval. Want in de Middeleeuwen, bijvoorbeeld ten tijde van Henric van Veldeke (±1150 – ±1200) waren de v/f- vormen in onze dialecten een volkomen normaal verschijnsel. En in die tijd bestond er helemaal geen Standaard – Nederlands dat eventueel als norm had kunnen dienen. Het Nederlands dat wij nu kennen, heeft zich heel geleidelijk vanaf de16e eeuw ontwikkeld tot een algemeen aanvaarde taal.
Misschien heeft het bovenstaande taalverschijnsel uw belangstelling gewekt. Nu, de lijst is bij lange na niet compleet! Probeert uzelf eens een aantal voorbeelden te vinden. Een erg interessante bezigheid!
Voor eventuele “vondsten” of vragen kunt u terecht bij: voorzitter@willydolsstichting.nl.
F.W. ; febr. 2020.