Respecteier dien taal……..(nr. 33; sept.2019)
Een nogal “springerige” – r –.
Het is zomeravond: een lange warme avond op een terrasje met een drankje…heerlijk ontspannen. Om je heen het rustige geroezemoes van mensen die ook zitten te genieten van dit heerlijk moment.
Een tik op mijn schouders haalt me snel uit mijn luie overpeinzingen. De vraag zalige zomeravond? De aanleiding is een gesprek in het Sittards achter me waarin iemand het woord “driede” gebruikte. Dat moest natuurlijk zijn “derde”! of niet soms? Welles/nietes!! U kent dat ongetwijfeld wel…
Hoe is nu eigenlijk de taalkundige situatie? We verdelen de getallen in (bepaalde) hoofdtelwoorden (2 – 3 – 12 – 27….) en rangtelwoorden (eerste – zevende – twintigste…).
Hoe worden die laatste nu gevormd? De getallen 1 tot en met 19 worden – met uitzondering van eerste – achtste – ) gevormd door het basiswoord + de uitgang –de. Dus: twee+de; drie+de; vier+de; zeventien+de. Vanaf 20 worden de rangtelwoorden gevormd door het basiswoord + de uitgang –ste. Maar er is iets vreemds aan de hand: naast drie-de heeft zich ook der-de gevormd. Dat laatste nu is in de Standaardtaal als norm opgenomen. In dialecten daarentegen hoort men nog vaak de originele vorm: drie-de. Dus: driede en derde kunnen uitstekend naast elkaar voorkomen
Maar wat is er in feite gebeurd? We zien dat de –r- verspringt, van plaats verandert: van vóór de klinker naar achter de klinker (en omgekeerd): dRiede > deRde. Typisch Sittards? Nou nee, het is een algemeen bekend verschijnsel: de verspringing van de –r- rond een klinker. Officieel wordt dat r – metathesis genoemd.
We geven wat voorbeelden: eerst Nederlands – Limburgs en vervolgens Nederlands – andere talen.
U ziet, het zijn slechts enkele voorbeelden. Wellicht heeft het een ander uw interesse gewekt en gaat u zelf op zoek. Wie weet wat u nog ontdekt….
Maar een vraag: als u nog duidelijke voorbeelden gevonden heeft, geef die dan a.u.b. even door: fag.walraven@ziggo.nl.
Alvast mijn dank!!
F.W. (Sittard, 24 sept. 2019)
Bron : Sittard-geleen.nieuws.nl