Stoottoon en sleeptoon 1
In column 18 en 20 schreven we over het initiaal woordaccent in o.a. onze dialecten (column 18) en over de specifieke effecten die voortvloeien uit dit beginaccent. (zie column 20: begin(-letterrijm)
In het Limburgs treffen we daarbij ook nog een andere eigenschap aan die in het Nederlands taalgebied alleen in onze streektaal voorkomt. Het is de oppositie stoottoon – sleeptoon. Wat is nu eigenlijk een stoottoon en een sleeptoon? Bij een stoottoon wordt de klinker van een woord/lettergreep met het dragende woordaccent kort uitgesproken. Bij een sleeptoon ligt de situatie complexer, want nu wordt een klinker min of meer golvend, slepend uitgesproken. Het gevolg van de eigenschap stoottoon/sleeptoon is dat er betekenisverschil optreedt. En dat nu is een uniek verschijnsel. Een enkel voorbeeld ter verduidelijking.
Neem de ie, uitgesproken met stoottoon: wies (melodie); met sleeptoon: wies (wijs, verstandig ). Om duidelijk te kunnen aangeven wanneer er sprake is van stoottoon of sleeptoon, gebruiken we alleen voor de sleeptoon een teken: ~. In alle andere gevallen is er dan sprake van een stoottoon. De oppositie in ons voorbeeld wordt dan als volgt aangegeven: wies – wies (~)
| Stoottoon | Sleeptoon (~) |
| 1 twee sjtein | ‘ne sjtein |
| 2 de vaer (vogel) | ’t vaer (veerpont) |
| 3 Fien (naam) | fien (fijn) |
| 4 geis (te) (ga je) | geis (geest) |
| 5 sjoon (mooi) | sjoon (schoenen) |
| 6 mien (mien bouk) (]bez.vnw) | mien (steenkolenmijn) |
| 7 hoes (hoes) | hoes (huis) |
| 8 bie (bij) (]zn) | bie (bij) (]voorzetsel) |
| 9 kael (keel) | kael (kerel) |
| 10 sjtraot (straat) | sjtraot (strot) |
| 11 sjtroef (stroef) | sjtroef (pluk haar) |
| 12 waeg (wegen) | waeg (weg) |
| 13 paerd (paarden) | paerd (paard) |
| 14 knien (konijnen) | knien (konijn) |
| 15 paus (pauze) | paus (paus) |
| 16 tiet (borst) | tiet (tijd) |
| 17 oug (oog) | ouch (ook) |
| 18 toesj (muzikale hulde) | toesj (ruil) |
| 19 bein (benen) | bein (been) |
| 20 toon (toon) | Toon (naam) |
| 21 bal (dansfeest) | bal (speelbal) |
| 22 graaf (graaf) | graaf (graf) |
| 23 — | (t)hoes ((t)huis) |
| 24 — | oet (uit) |
| 25 ich gaon (ik ga) | veer gaon (wij gaan) |
| 26 ich zeen (ik zie) | veer zeen (wij zien) |
| 27 ich doon (ik doe) | veer doon (wij doen) |
| 28 ich sjtaon (ik sta) | veer sjtaon (wij staan) |
| 29 ich sjlaon (ik sla) | veer sjlaon (wij slaan) |
| 30 … | jao (ja) |
| 31 … | … |
| 32 … | … |
| 33 … | … |
Zoals u ziet, is deze lijst (bij lange na) nog niet volledig. Het is aan u om te proberen er nog enkele aan toe te voegen. Wie weet, vindt u mogelijk nog een aantal bijzondere voorbeelden. Hoe dan ook, wees zo vriendelijk en stuur a.u.b. ons de resultaten van uw “huiswerk” op: fag.walraven@ziggo.nl Veel plezier met uw zoektocht!
F.W. ; 28 mei 2016
Bron : sittard-geleen.nieuws.nl
Hulp neudig bie 't sjrieve van 'n songtekst, gedich of sms'je in 't Limburgs? Dees basistips kènt me toepasse op de meiste Limburgse dialekte.
